Çaprazgagalar: Birlikte Evrimin En Güzel Örneği…

Kuşlar arasında bazı popülasyonlar, farklı görünüşleri, ötüşleri ve yiyecek tercihleriyle dikkat çeker ve zaman zaman bu farklılıklar yeni türlerin ortaya çıkışına vesile olabilir. Özellikle çaprazgagalar bu duruma iyi bir örnek olabilir. Bu kuş türü kozalaklar üzerinden beslenen, birbiri üzerine geçmiş çapraz gagalarıyla dikkat çeker. Biyologlar ve kuş gözlemcileri için sınıflandırma konusunda zorluklar yaratan bu tür grubu, bu anlamda ikonik bir grup olarak kabul edilir.

İspinoz ailesi içinde sınıflandırılan çaprazgagalar, Loxia cins ismiyle bilinirler. Toplam altı türle temsil edilen Loxia cinsi içindeki türler, adını veren çapraz gagalarıyla bilinir. Renk erkeklerde genellikle kırmızıdan turuncuya, dişilerde ise yeşilden sarıya değişse de, büyük bir çeşitliliğe sahiptirler. Kuzey yarımkürenin yüksek enlemlerinde yaygın olan bu kuşlar, besin kaynaklarının durumuna bağlı olarak üreme alanlarından göç edebilirler ve kozalak bolluğunda, hatta soğuk kış aylarında bile üreyebilirler.

Çaprazgagaların tarihine bakıldığında, bu türü Carl Linnaeus'un 1758'de tanıttığı ve adını Antik Yunan'daki "çapraz" anlamına gelen 'loxos' kelimesinden alan bu cins grubu, uzun bir geçmişe sahiptir. Çaprazgagaların evrimsel yolculuğu, isketlerle ortak ataları paylaştıkları ve yaklaşık 8 milyon yıl önce yani Geç Miyosen döneminde ayrıştıkları yönündedir.

Ancak bu kuşların türlerini ayırt etmek, kafa şekli ve gaga boyutundaki ince farklılıklar nedeniyle zordur ve geçmişte pek çok taksonomik tartışmaya sebep olmuştur. Kuzey Amerika'da ise vokalizasyon çalışmaları ve DNA analizleri sayesinde, ayrı popülasyonlar belirlenmiş ve bu kuşların daha kesin sınıflandırılmasına olanak sağlanmıştır.

Rocky Dağları'nda çaprazgagaların her biri, tercih ettikleri çam türüne göre farklılaşmış bir örüntü sergiliyor. Biyolog Craig W. Benkman'ın 1980’yılında yaptığı çalışma sonucuna göre, Rocky Dağları’nın güneyinde, Idaho’nun güney bölgesindeki tepelerde yer alan farklı bir ladin türüne adapte olmuş yeni bir çaprazgaga popülasyonunun varlığı öngörülmüş ve bu tahmin, 10 yıl sonra farklı bir çalışmayla doğrulanmıştır.

Her çaprazgaga popülasyonu, farklı çam türlerinden beslenebilse de, en iyi uyum sağladıkları besinlere özelleşmiş durumdadırlar. Yiyecek kaynaklarının dalgalanması nedeniyle popülasyon patlamaları yaşayabilirler ve farklı popülasyonlar, farklı uçuş çağrılarıyla ayırt edilirler. Çaprazgagalar, eşleşme ve üreme için bu çağrılara bağlı olarak yoğun beslenme grupları oluşturabilirler. Bu nedenle de yılın her dönemi, kış aylarında bile üreyebilirler.

Göçmen olma eğilimi gösteren popülasyonlara karşın, bazı yerli popülasyonlar, özellikle Idaho'nun Güney Tepeleri gibi izole bölgelerde bulunan kozalaklı ağaçlarla ortak bir evrim süreci geçirmiş, özelleşmiş ve yerleşik bir yaşama uyum sağlamışlardır. Bu bölgedeki yerli çaprazgagalar, bölge çamlarıyla evrimsel bir silahlanma yarışına girmiştir çünkü bu tepelerde bir diğer büyük çam kozalağı yırtıcısı olan sincaplar bulunmamaktadır. Bölge çamları, sincaplara karşı savunma yapmak zorunda kalmadan, çaprazgagalara karşı daha güçlü konik kozalaklar geliştirebilmiştir. Çaprazgagalar da büyük kozalakları beslenme kaynağı olarak kullanabilmek için gagalarını güçlendirmiştir. Bu nedenle, Rocky Dağları genelinde kozalaklı ağaçlar, daha az tohum içeren küçük kozalaklar üreterek sincapları uzaklaştırırken, Güney Tepeleri’ndeki ağaçlar daha büyük kozalaklar üretebilir. Bu durum, yerli Güney Tepeleri çaprazgagalarının daha büyük kozalakları açmak için daha büyük gagalar evrimleştirmesine neden olmuş ve böylece silahlanma yarışı kızışmıştır. Bu durum, güneydeki çaprazgagaların artık farklı bir tür olarak kabul edilmesine yol açmıştır. Bu tür, iklim değişikliği nedeniyle tehdit altında olan Kasya çaprazgagası olarak bilinir. Ancak, iklim değişikliği bu popülasyonları tehdit altına almıştır. İklim değişikliği, bu yeni türe hızlı bir düşüş yaşatmış ve 2003 ile 2011 arasında türün popülasyonu yüzde seksen oranında azalmıştır. Bu, daha yüksek sıcaklıkların türün bulunduğu orman alanlarında yangın etkilerini taklit ederek bölgedeki ağaçların kozalaklarının tohumlarını erken bırakmasına neden olmuş ve böylece yerli çaprazgagaların bağlı olduğu sabit besin kaynağı ortadan kalkmıştır. Avrupa’da, İsveç ve İskoçya'daki çaprazgaga türleri için de yapılan iklim projeksiyonları da benzer şekilde tehlikeli görünmektedir. Biyoçeşitliliğin evriminde meşakkatli yollardan geçerek son 200 milyon yılda çeşitlenen kuş türlerinin bu derece hızlı yok oluşlarla ortadan kalkması gezegen için çok korkutucu.

Sonuç olarak, çaprazgagalar, kozalaklı ağaçlardan tohum çıkarmanın ustaları olarak, doğanın karmaşıklığını ve evrimin gücünü bir kez daha gözler önüne sermektedirler.