Biyocoğrafyaya Giriş: Canlıların Yeryüzündeki Dağılışının Anlamı ve Önemi

Biyocoğrafya, en genel tanımıyla canlıların yeryüzündeki dağılışını ve bu dağılışı şekillendiren süreçleri inceleyen bilim dalıdır. Temelde iki temel soruya yanıt arar: Hangi canlılar nerelerde bulunur ve neden oralarda bulunurlar? Bu sorular biyocoğrafyanın hem "dağılış desenleri" (pattern) hem de bu desenleri ortaya çıkaran "süreçleri" (process) incelemesini gerekli kılar (McDowall, 2004).

Biyocoğrafya, ilk dönemlerinden itibaren doğanın anlaşılmasında büyük bir rol oynamıştır. 19. yüzyılın öncü biyocoğrafyacılarından Alfred Russel Wallace ve Charles Darwin, türlerin farklı bölgelerdeki dağılışlarını açıklamak için doğal seçilim ve evrim kuramını ortaya koymuşlardır. Özellikle Darwin’in Galápagos Adaları'nda yaptığı gözlemler, biyocoğrafyanın evrimsel süreçlerle olan güçlü bağını göstermiştir. Wallace ise Malay Takımadaları'ndaki faunal sınırları tanımlayarak biyocoğrafyaya önemli bir katkıda bulunmuştur (Stoddart, 1983).

Yirminci yüzyılın ortalarından itibaren ise biyocoğrafyada önemli kavramsal ve metodolojik gelişmeler yaşanmıştır. Bunlardan en önemlisi MacArthur ve Wilson'ın "Ada Biyocoğrafyası Teorisi"dir. Bu teori, adalarda bulunan tür sayılarının ada büyüklüğü ve anakaraya uzaklık ile ilişkili olduğunu ortaya koyarak biyocoğrafyada matematiksel ve ekolojik bir yaklaşım başlatmıştır. Ada biyocoğrafyası teorisi, türlerin adalara ulaşma ve yok olma oranlarını açıklayan denge modelleri sunarak, tür zenginliğinin nasıl şekillendiğini anlamada çığır açmıştır (Stoddart, 1978).

Levha tektoniği teorisinin gelişmesi ise biyocoğrafya için bir dönüm noktası olmuştur. Kıtaların tarih boyunca hareket ettiği gerçeği, kıtaların ayrılmasına (vicariance) bağlı tür dağılışlarının açıklanmasını mümkün kılmıştır. Böylece biyocoğrafyacılar, türlerin dağılışlarını yalnızca uzun mesafeli yayılma (dispersal) ile değil, kıtaların hareketleri gibi büyük ölçekli jeolojik süreçlerle de ilişkilendirmeye başlamışlardır. Vicariance biyocoğrafyası, özellikle Güney yarımküredeki bitki ve hayvan dağılışlarını açıklamakta büyük önem taşımaktadır. Örneğin Gondwana kıtasının parçalanması sonucu oluşan dağılımlar bu yaklaşımla anlaşılabilmektedir (Stoddart, 1983; McDowall, 2004).

Ancak modern biyocoğrafya yalnızca tarihsel ve jeolojik süreçlerle sınırlı kalmaz; fosil kayıtları, genetik analizler, moleküler filogenetik yöntemler ve iklim değişiklikleri gibi güncel ekolojik süreçleri de içerecek şekilde gelişmiştir. Günümüz biyocoğrafyacıları bu yöntemleri kullanarak geçmişteki dağılışları anlamanın yanında, türlerin gelecekteki olası dağılışlarını öngörmeye çalışırlar. Moleküler biyocoğrafya ve filocoğrafya gibi alt disiplinler sayesinde türlerin evrimsel tarihçeleri, gen akışı ve popülasyonlar arasındaki ilişkiler detaylıca incelenmektedir (McDowall, 2004).

Sonuç olarak biyocoğrafya, canlıların dünya üzerindeki varoluş hikâyelerini ve bu hikâyelerin ardındaki mekanizmaları anlamak isteyen, biyoloji, coğrafya, ekoloji ve jeoloji gibi çeşitli bilim dallarının kesiştiği, disiplinlerarası bir alandır. Günümüzde biyocoğrafya çalışmaları, türlerin korunması ve biyoçeşitliliğin sürdürülebilirliği açısından da büyük önem taşımaktadır. Bu bağlamda, biyocoğrafya, ekosistemlerin korunması ve biyoçeşitlilik kayıplarının önlenmesi için kritik bilgiler sağlar ve gelecekteki çevresel değişimlerin potansiyel etkilerini anlamamıza yardımcı olur (Stoddart, 1983; McDowall, 2004).

Kaynaklar:

McDowall, R. M. (2004). What biogeography is: a place for process. Journal of Biogeography, 31(3), 345-351.

Stoddart, D. R. (1978). Biogeography. Progress in Geography, 2(4), 515-548. 

Stoddart, D. R. (1983). Biogeography: Darwin devalued or Darwin revalued?. Journal of Biogeography, 10(3), 257-264.